In dichte mist

Het was minister Van Bijsterveldt die in 2012 een nieuwe wet op de eindtoets door het parlement wist te loodsen. Eentje waarin het afnemen van een eindtoets verplicht werd. Dat was het, in weerwil van wat bijna iedereen dacht, daarvoor niet. Vanzelf kwam die wet er niet door. De toenmalige coalitie had een wankele meerderheid in de Tweede Kamer en geen meerderheid in de Eerste Kamer. Daarnaast is er altijd veel te doen over toetsing in het basisonderwijs. Van felle voorstanders tot principiële tegenstanders. Ook stond de positie van Cito ter discussie. Enerzijds een commercieel bedrijf, anderzijds een publieke taak. En was het eigenlijk wel een goede toets?
In dit mijnenveld rolde er een compromis uit waar we sindsdien mee te maken hebben. De Cito-toets ging ‘landelijke eindtoets’ heten, hij werd verschoven van februari naar april/mei. En er werd weliswaar een door Cito ontwikkelde eindtoets ter beschikking gesteld, maar scholen mochten ook een alternatief kiezen. Marktwerking in de eindtoets. Die verschuiving van de toets naar achteren (na het schooladvies) was een wens van velen, hoewel sociologen meteen waarschuwden dat het ten koste zou gaan van kansengelijkheid. De sociologen kregen gelijk. Deze fout wordt binnenkort hersteld.

Eindtoets werd
compromis, daar
gaat het nu mis

De effecten van marktwerking in de eindtoetsen waren wat minder snel helder. Er zijn er inmiddels vijf, met Cito nog altijd als marktleider. Een aantal daarvan heeft maar een klein bereik. Is Nederland groot genoeg voor het ontwikkelen van vijf goed geijkte eindtoetsen die valide en betrouwbaar zijn? Eindtoetsen zijn in ons vroeg selecterende systeem belangrijk voor leerlingen, maar ook nationaal zijn ze een manier om de ontwikkeling van het onderwijs in het oog te houden.
En daar gaat het nu mis. In de zojuist verschenen Staat van het Onderwijs wordt tamelijk droog geconstateerd dat de overheid het zicht op het bereiken van de kerndoelen is verloren. Er is iets verkeerd gegaan, want de verschillende eindtoetsen geven niet op dezelfde manier informatie over het al dan niet bereiken van de streefniveaus. Welke er een potje van maken weten we niet. Misschien wel allemaal, misschien maar twee of drie. Zal wel concurrentiegevoelige informatie zijn.
In een periode van zorg over de kwaliteit van het onderwijs, waarin we zo graag meer grip zouden krijgen op de effecten van corona op de prestaties en ontwikkeling van leerlingen, in die periode zwemmen we de mist in. Iedereen spreekt over focus en eenvoud in het onderwijs. Laten we niet vergeten met één goede, publieke toets te gaan werken.

Arnold Jonk is bestuurder bij Staij (Amsterdam). Meer columns lezen?

Dit artikel verscheen in Didactief, mei 2022.