Armoede op school. Wat doe je eraan?

In Nederland groeien ruim honderdduizend kinderen op in armoede. Hun ouders kunnen de kosten voor laptop en huiswerkbegeleiding moeilijk opbrengen, net als de gevraagde ouderbijdrage. Schoolboeken in po/vo zijn gratis, in het mbo niet. In het dit voorjaar gepubliceerde advies Armoede en onderwijs komt de Onderwijsraad met enkele concrete aanbevelingen. Maak de toegang tot onderwijs echt kosteloos. Laat schoolbesturen zorgen voor een eerlijke verdeling van bevoegde leraren en geef scholen meer handvatten om leerlingen met armoedeproblematiek te helpen. Tot slot wordt gemeentes gevraagd om samen met scholen op te trekken en elkaars armoedebeleid af te stemmen. 

‘We voelen financiële druk’

Ralf Buiter
Bestuurder/algemeen directeur van het Aletta Jacobs College (Hoogezand):

‘Ik kan me vooral vinden in de aanbeveling het onderwijs daadwerkelijk kosteloos te maken. In onze gemeente Midden-Groningen wonen veel mensen met een laag inkomen. Toen wettelijk werd vastgelegd dat de ouderbijdrage vrijwillig moet zijn, was de bedoeling om de kansengelijkheid te vergroten. Maar nu gebeurt feitelijk het omgekeerde. In rijke buurten kunnen veel ouders die bijdrage makkelijk opbrengen, maar op scholen als die van ons komt er minder binnen. Wij hebben nog niet hoeven schrappen in schoolreisjes of introductiekampen, maar voelen wel financiële druk. Neem dit soort activiteiten op in de reguliere onderwijsfinanciering en laat ze niet van vrijwillige bijdrages afhangen. We hebben op school ook geregeld dat er laptops zijn voor kinderen waarvan de ouders dat niet kunnen betalen. Verder hebben we dit jaar samen met de gemeente een wekelijks geldloket opgezet. Daar gaan jongerencoaches met leerlingen in gesprek over zaken als kopen op afbetaling of geldezels. Er is schaamte rondom armoede en daarom maken ouders niet altijd gebruik van de geboden ondersteuning. Het raakt me dan ook dat de overheid de onderwijskansenregeling wegbezuinigt. Dat betekent grotere klassen en daarmee benadeel je juist de meest kwetsbare kinderen.’

‘Normaliseer praten over geldzaken’

Mariëtte Lusse
Lector kinderarmoede aan Hogeschool Rotterdam:

‘Ik vind het een goed advies. Helaas werkt politiek Den Haag niet mee. De Onderwijsraad bepleit in dit advies versterking van de onderwijskansenregeling – waarmee vo-scholen zaken als kleinere klassen bekostigen – en uitbreiding hiervan naar het mbo. Maar het kabinet heeft die regeling wegbezuinigd. Verder benadrukt de Onderwijsraad terecht dat de ouderbijdrage echt vrijwillig en anoniem moet zijn. Spreek schoolbesturen er dan wel op aan dat dat niet ten koste van excursieaanbod mag gaan. Juist deze leerlingen hebben baat bij activiteiten die hun horizon verbreden. Ook pleit de Onderwijsraad voor het vergroten van het handelingsrepertoire van scholen in het po, vo en mbo. Er is gelukkig genoeg dat scholen kunnen doen in de omgang met armoede onder leerlingen. Met Annelies Kassenberg heb ik daar handreikingen voor gemaakt. Daarin staan laagdrempelige maatregelen, zoals financiële educatie. Ook door gezinnen goed te kennen en praten over geldzaken te normaliseren, kun je al veel problemen voorkomen. Goed dat de raad wijst op (t)huiswerkvrije scholen, waar de schooldag zo is georganiseerd dat leerlingen al het huiswerk op school kunnen maken. Dat scheelt dure huiswerkbegeleiding. Schoolbesturen zouden meer moeten doen om dit soort interventies bij hun scholen te introduceren.’

Ga naar de door Annelies Kassenberg en Mariëtte Lusse ontwikkelde handreikingen voor omgaan met armoede.

‘Gemengde leerlingenpopulatie zou veel schelen’
 

Kelly Hoogland
Brugfunctionaris op het Calvijn College (Amsterdam):

‘Ik heb gemengde gevoelens bij dit advies. Er staan zinnige aanbevelingen in, maar dit advies doet niet veel aan de sociaaleconomische segregatie in onze stad en die is het echte probleem. Scholen in aandachtswijken zijn overbelast met leerlingen uit zogeheten multiprobleemgezinnen. Wij hebben zo’n 550 leerlingen en als brugfunctionaris weet ik veel over hun thuissituatie. Gemiddeld moet de helft van hen thuis rondkomen van een laag inkomen. Dat zorgt voor stress. Amsterdam neemt armoedebestrijding serieus en met de stadspas is allerlei ondersteuning beschikbaar voor mensen met een laag inkomen. Maar zelfs in een welwillende gemeente als Amsterdam komt niet alle geboden hulp op de juiste plek terecht. Ouders zijn niet altijd op de hoogte van de mogelijkheden. Dat kan komen omdat ze de taal niet spreken of niet digitaal vaardig zijn. Ook werken hulpverlenende instanties soms langs elkaar heen. Daar kunnen brugfunctionarissen zoals ik bij helpen. Maar op scholen als de onze speelt er meer dan armoede. Wij hebben ook te maken met (drugs)criminaliteit, gebrekkige taalbeheersing, leer- en gedragsproblemen. Die opeenstapeling maakt het voor onze docenten zwaar. Het zou veel schelen als onze leerlingenpopulatie qua sociaaleconomische achtergrond wat gemengder zou zijn.’

Onderwijsraad (2025). Armoede en onderwijs. Onderwijsraad
 

Dit artikel is verschenen in Didactief van september 2025.